دکتر اعظم محمداکبری توضیح می‌دهد که توسعه تخمدان‌ها و تخمک در جنین‌های انسانی دختر از مراحل بسیار اولیه‌ای آغاز می‌شود. در این فرآیند حیاتی، فولیکول‌های اولیه که حاوی سلول‌های جنسی پیش‌رویانی هستند، از هفته بیستم بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کنند، و به اوج تعدادی خود دست می‌یابند. این زمان کلیدی، نقطه عطفی در طول بارداری است که در آن تخمدان‌های جنسی دختر به حدود یک میلیون فولیکول می‌رسند.
با تولد دختر و رشد او، این تعداد شروع به کاهش می‌کند و به هنگام رسیدن به سن بلوغ، زمانی که نخستین دوره قاعدگی آغاز می‌شود، به تقریباً 400 تا 500 هزار فولیکول کاهش می‌یابد. این روند تخمک گذاری در تمام طول سال‌های باروری ادامه دارد و با هر دوره قاعدگی، تعداد بیشتری از فولیکول‌ها دچار اتروفی می‌شوند.
مقاله آموزشی دکتر محمداکبری درباره فرایند تخمک‌گذاری و فولیکول‌ها در بدن دختران و تأثیر آن بر باروری و یائسگی بسیار ارزشمند است؛ زیرا درک اینکه چگونه تعداد فولیکول‌های تخمدان توسط زمان تأثیر می‌پذیرد می‌تواند بر حوزه‌هایی مانند درمان‌های باروری، مدیریت سلامت زنان و برنامه‌ریزی خانواده اثرگذار باشد. با نزدیک شدن به سن یائسگی، تمام فولیکول‌های فعال ناپدید می‌شوند و دوران باروری به پایان می‌رسد؛ مرحله‌ای که عاری از قاعدگی است و بدان به عنوان یائسگی اشاره می‌شود.
وی افزود: از این تعداد بالای تخمک در هر ماه قرار است که یک سلول تبدیل به تخمک بالغ شود که آمادگی بارور شدن و تبدیل شدن به جنین را دارد و تعدادی از سلول‌ها هم در هر دوره از قاعدگی خانم به صورت طبیعی دچار مرگ برنامه‌ریزی شده می‌شوند تا نهایتا این تعداد سلول زایا کاملا از بین برود.
عوامل موثر بر مرگ زودرس سلول‌های باروری
کتر اعظم محمداکبری بر نکات مهمی در مورد زودرس شدن عملکرد نامطلوب تخمدان‌ها تأکید کرده است. موضوعاتی نظیر مصرف دخانیات، اثرات جانبی ناشی از جراحی‌های شکم و لگن، و به ویژه عمل‌های جراحی که مستقیماً روی تخمدان‌ها انجام می‌شوند، می‌توانند سبب سرعت گرفتن فرآیند تحلیل رفتن فولیکول‌ها و کاهش شمار سلول‌های باروری شوند. همچنین، روش‌های درمانی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی که جزء اقدامات معمول در برابر انواع سرطان هستند، ممکن است بر تخمدان‌ها اثر مخرب داشته باشند و منجر به یائسگی زودرس شوند.
عوامل ژنتیکی نیز نقش بسزایی در تعیین زمان احتمالی یائسگی ایفا می‌کنند؛ به این ترتیب که سابقه خانوادگی یائسگی زودهنگام می‌تواند پیش‌بینی‌کننده‌ای برای این رویداد در نسل‌های بعدی باشد.
چه کسانی کاندید فریز تخمک می‌شوند؟
متخصص زنان و زایمان و جراح دکتر اعظم محمداکبری پیشرو در زمینه استراتژی‌های حفظ باروری، اهمیت اقدام به موقع برای ذخیره توان باروری را برجسته می‌داند. وی بیان می‌کند که حتی بدون وجود مشکلات ناباروری، زوج‌هایی که فعلاً قصد بچه‌دار شدن ندارند، ممکن است بخواهند با توجه به کاهش طبیعی تعداد و کیفیت تخمک‌ها با افزایش سن، از فریز تخمک یا جنین بهره ببرند.
دکتر محمداکبری توضیح می‌دهد که برای افراد متاهل، فریز جنین گزینه پیشنهادی است، در حالی که برای خانم‌های مجرد، فریز تخمک به عنوان یک گزینه مطرح می‌باشد. در مواردی که استفاده از داروهای تحریک تخمک مناسب نیست، می‌توان با برداشت و فریز بافت تخمدان، برای آینده ذخایر باروری را حفظ نمود.
این متخصص عنوان می‌کند که کاهش ذخایر تخمدانی نباید موجب ایجاد استرس و نگرانی در تمامی افراد شود؛ تنها زنان دارای علائمی چون قاعدگی نامنظم، سابقه نازایی، یائسگی زودهنگام یا مواجه با سایر فاکتورهای خطر باید تحت نظر ویژه قرار گیرند. خانم‌های بالاتر از 30 یا 35 سال، کسانی که قبل از جراحی‌های شکم و لگن یا درمان‌های سرطانی قرار دارند، یا کسانی که نوسانات دوره قاعدگی دارند، باید به یک متخصص مراجعه کنند. حاصل این مراجعه و آزمایش‌های لازم تعیین خواهد کرد که آیا فریز تخمک لازم است یا خیر.
اولین قدم برای فریز تخمک چیست؟
فلوشیپ تخصصی در ناباروری و سقط مکرر، دکتر اعظم محمداکبری، به روند دقیق و حساس فریز تخمک اشاره کرده است. برای زنانی که علاقمند به این فرآیند هستند، گام نخست مراجعه به یک مرکز تخصصی درمان‌های باروری است. این اقدام مقدماتی شامل انجام آزمایش‌های خون برای ارزیابی وضعیت باروری است، و تنظیم یک رژیم درمانی استاندارد متناسب با نیازهای فردی آنها است.
خانم‌ها در این مرکز تخصصی ابتدا داروهای خوراکی دریافت خواهند کرد که بسته به شرایط آنها ممکن است برای یک دوره دو هفته‌ای یا یک ماهه تجویز شود. هدف از این دوره آماده‌سازی بدن برای مرحله بعدی، که استفاده از داروهای تحریک تخمک‌گذاری است، می‌باشد. پروسه تحریک تخمک‌گذاری کامل معمولاً حدود دو هفته به طول می‌انجامد.
دکتر محمداکبری همچنین بر اهمیت فوریت درمان برای زنانی که قرار است برای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی آماده شوند، تاکید ویژه‌ای دارد. برای این بیماران، به مجرد ورود به مرکز درمانی، دوره درمان با داروهای تحریک‌کننده تخمک‌گذاری فوراً آغاز می‌شود تا در یک بازه زمانی سریع و کارآمد، معمولاً بین ۱۰ تا ۱۲ روز، تخمک‌ها برداشت و فریز شوند. این امر اطمینان می‌دهد که زنان درگیر بیماری‌ها می‌توانند به موقع به درمان اصلی خود برسند.
فریز تخمک در زنان و دختران چه تفاوتی دارد؟
محمداکبری درخصوص انجام پروسه فریز در دختران توضیح داد: فرایند مشاوره برای کسی که ازدواج نکرده و رابطه زناشویی نداشته است با یک خانم متاهل کمی متفاوت است اما نوع داروهای مصرفی و برداشت تخمک تفاوتی ندارد.
۲ راه برای برداشت تخمک از بدن
او با اشاره به اینکه پروسه گرفتن تخمک به صورت واژینال است، تصریح کرد: در واقع با هدایت سونوگرافی واژینال اقدام به برداشت تخمک می‌کنیم که اقدامی بسیار کم تهاجمی با بیهوشی کوتاه و سطحی است که کمترین عارضه را دارد و بعد از عمل هم معمولا خانم‌ها دچار مشکل خاصی نمی‌شوند ولی اگر به هر علتی امکان برداشت تخمک به صورت واژینال وجود نداشته باشد، باید از طریق لاپاروسکپی این کار انجام شود که طی این فرایند خانم باید مدت طولانی‌تری بیهوش شود تا با وسایل مخصوص لاپاروسکوپی و ایجاد برش‌های کوچکی (کمتر و یا حداکثر یک سانتیمتر) روی شکم، وارد محوطه شکم شده و اقدام به برداشت تخمک کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا خود خانم می‌تواند انتخاب کند که با چه روشی تخمک‌هایش برداشته شود یا خیر؟، توضیح داد: روش ارجح از نظر پزشکان، به صورت واژینال است؛ چون با کمترین عوارض همراه است و هزینه کمتری دارد ولی گاهی ممکن است یک خانم به هیچ عنوان راضی نباشد که این پروسه با این شیوه انجام شود که باید آگاهی کامل در خصوص نوع و عوارض عمل به او داده شود و رضایت‌نامه‌های مربوط به جراحی لاپاروسکوپی را آگاهانه امضا کند.
افزایش تولید تخمک با تحریک دارویی
این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به اینکه بدن خانم‌ها به صورت فیزیولوژیکی ماهانه یک تخمک بالغ آزاد می‌کند، تصریح کرد: تعدادی از سلول‌هایی هم که نتوانند به این مرحله کامل برسند، دچار مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده می‌شوند. درواقع با دارو درمانی ما تخمدان‌ها را تحریک می‌کنیم که تخمک بیشتری برای برداشت تولید کنند.
وی افزود: با انجام بررسی‌های اولیه و با توجه به سن خانم تا حدی می‌توان پیش‌بینی کرد که تخمدان‌های خانم تا چه اندازه به داروی تحریک کننده پاسخ می‌دهد ولی ممکن است همیشه انتظار ما برآورده نشود؛ اما در نهایت هر تعداد تخمکی که به واسطه دارو ایجاد شود را می‌توان برداشت و ذخیره کرد. در واقع سلول‌هایی که با درمان دارویی تحریک و به تخمک بالغ تبدیل می‌شوند سلول‌هایی هستند که اگر اینگونه هم تحریک نشوند طبق فیزیولوژی بدن از بین می‌روند.
برداشت تخمک از بدن چه عوارضی دارد؟
وی درباره عوارض احتمالی مصرف داروهای تحریک کننده تخمدان‌ها، بیان کرد: هر دارویی تاثیرات ناخواسته‌ای هم ممکن است ایجاد کند؛ عوارض مصرف داروهای تحریک کننده تخمدان‌ها محدود به همان دوره مصرف دارو است که ممکن است تداخلات هورمونی با سیستم عادی بدن فرد ایجاد کند و بیمار دوره کوتاهی از ریزش مو و یا ایجاد آکنه و جوش را تجربه کند و یا در زمان دریافت دارو، اندازه تخمدان‌ها بزرگ‌تر می‌شود و ممکن است احساس بزرگی شکم و یا نفخ، تهوع و استفراغ هم داشته باشند اما این عوارض محدود و گذرا است و با اتمام درمان از بین می‌رود. عوارض خیلی جدی بسیار کم پیش می‌آید.
او در پاسخ به این سوال که آیا با اتمام دوره درمانی ممکن است سیکل قاعدگی خانم نامنظم شود یا خیر؟، گفت: اگر فردی از قبل اختلالات قاعدگی نداشته باشد این درمان‌ها هیچ تداخلی در قاعدگی او ایجاد نمی‌کند و عوارض ماندگار ندارد و تنها شاید در ماه اول و یا دوم تا زمانی که دارو از بدن خارج شود، اندکی نظم سیکل قاعدگی برهم بخورد اما مجددا به حالت قبلی خود بازمی‌گردد.
محدوده سنی مجاز برای فریز تخمک
محمداکبری درباره بهترین زمان انجام فریز تخمک، یادآور شد: از لحاظ قانونی و پزشکی فریز تخمک معمولا در سنین کمتر از ۱۸ سال انجام نمی‌شود مگر در مواردی که دختری پایین‌تر از این سن باشد اما لازم باشد که شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی کند که ما می‌توانیم فریز بافت تخمدان را برای او انجام دهیم تا اگر بعدا قصد بارداری داشت دچار مشکل نشود.
وی افزود: در شرایط عادی ترجیح این است که فریز تخمک زیر سن ۳۵ یا نهایتا ۴۰ سالگی انجام شود چون بعد از این سن، ذخیره تخمدان کاهش یافته و کیفیت تخمک‌ها کمتر می‌شود.
تخمک فریز شده تا چه زمان ماندگاری دارد؟
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در مورد مدت زمان ماندگاری تخمک فریز شده، گفت: پیشتر پنج سال می‌توانستیم سلول را به صورت فریز شده نگهداری کنیم اما اخیرا با روش‌های نوین می‌توان تا هفت سال هم تخمک فریز شده را نگهداری کرد.
او تاکید کرد: به عنوان مثال ممکن است یک خانم ۱۰ تخمک فریز شده داشته باشد اما زمانی که تخمک از حالت فریز خارج می‌شود ممکن است تمام ۱۰ تخمک کیفیت تبدیل شدن به جنین را نداشته باشند ولی با پیشرفت تکنیک‌های نگهداری، فریز سلول‌ها با کمترین آسیب همراه است.
دفعات مجاز سیکل تحریک تخمدان
وی درباره تعداد دفعات مجاز سیکل تحریک تخمدان و برداشت تخمک، اظهار کرد: در منابع علمی عدد خاصی ذکر نشده است اما با این که برخی عوارض حتی پس از گذشت سالیان سال از انجام این اقدام درمانی در هاله‌ای از ابهام است و همچنان هم تحقیقات ادامه دارد اگر یک خانم پاسخ مناسبی را بعد از یک یا سه سیکل بگیرد که خوب است اما اگر سیکل‌های برداشت تخمک ناموفق باشد شاید تکرار آنها بیش از ۴ یا ۵ بار منطقی نباشد.
این جراح و متخصص زنان و زایمان درباره شرایط فریز تخمک در زنان مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل دیابت و فشارخون بالا، اظهار کرد: کسی که قرار است تحت درمان تحریک تخمدان قرار گیرد باید ابتدا بیماری اولیه خود را تحت کنترل داشته باشد که آسیبی نبیند.
کدام زنان نمی‌توانند تخمک فریز کنند؟
وی افزود: در برخی افراد نظیر کسانی که بیماری قلبی بسیار پیشرفته دارند، مبتلایان به برخی بیماری‌های سیستم اعصاب مرکزی و … ممکن است نتوان از داروهای هورمونی و اقدام درمانی فریز تخمک بهره جست البته این موارد خیلی کم و محدود است.
او در پایان تاکید کرد: زنان باید اطلاعات را از منابع درست دریافت کنند و نسبت به دستگاه تولید مثل خود آگاهی کافی داشته باشند تا اقدامات درمانی درست و به موقع برایشان انجام شود و زمان را از دست ندهند.
